بررسی مروری و انتقادی رویکرد نظام ملی نوآوری؛ از ابعاد مفهومی تا فرایند سیاست‌گذاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: دانش‌آموخته دکتری سیاست گذاری علم و فناوری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادیار دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

صبغه سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در سیستم با تاریخ علم مدیریت عجین است. رویکردها و نظریه‌پردازی‌های اولیه این حوزه مطالعاتی عمدتاً مبتنی‌بر رویکردهای مهندسی و کمّی بوده و مشحون از روش‌های توسعه‌یافته در گفتمان «مدیریت علمی» است. اگرچه رویکردهای متأخر این حوزه برگرفته از زیربخش‌های نوظهور حوزه مدیریت همچون آینده‌پژوهی و سیاست‌گذاری علم و فناوری، جنبه کیفی، توصیفی و تبیینی یافته است. هدف از پژوهش حاضر، مطالعه و بررسی مروری رویکرد نظام نوآوری، عناصر و مؤلفه‌های گفتمانی (و شاید پارادایمی) آن، معرفی اجمالی نظریه‌های توسعه‌یافته درون آن و تمرکز بر ابعاد مفهومی یا فرایندی سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در چنین نظامی است. رویکرد نظام نوآوری به‌عنوان رویکرد متأخر فضای سیاست‌گذاری علم و فناوری تاریخی کم‌تر از سه دهه دارد و ازاین‌رو، این مطالعه به بازنمایی خلأهای نظریه‌ای هر دو بخش مفاهیم و فرایند سیاست‌گذاری علم و فناوری در این رویکرد پرداخته و ضعف‌های آن را برجسته می‌سازد. این بررسی مروری نشان می‌دهد که این رویکرد دارای ضعف جدی در برخی مؤلفه‌ها همچون نهاد، عدم‌توجه به سیاست‌های راهبردی و فقدان ابزارهای سیستمی متناسب با خود است. به‌علاوه اینکه رویکرد نظام نوآوری نظریات علّی و تحلیلی (نه توصیفی) بدیعی را برای فرایند سیاست‌گذاری در بافت علم و فناوری پیشنهاد نمی‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Review of the of National Innovation System Approach: from Conceptual Dimensions to the Policymaking Process

نویسندگان [English]

  • Peyman Mohammadi 1
  • Mohammad Mahdi Zolfagharzadeh 2
1 Corresponding author: PhD in science and technology policymaking, Faculty of Management, University of Tehran, Iran
2 Assistant professor at Faculty of Management, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

The background of policymaking and decision making in systems is interwoven with the history science of management. Early approaches and theories in this field of study are mainly based on engineering and quantitative approaches, and are occupied by methods developed in the discourse of "scientific management". Yet, recent approaches in this field are taken from emerging subdivisions of management discipline containing futurology and science and technology policymaking qualitative, contain descriptive and explanatory aspects. This research is intended to have a review study of the approach of the innovation system, its discourse (and perhaps its paradigm), its elements and components, and to briefly introduce the theories developed within it, and to focus on the conceptual or policymaking dimensions, and decision-making process in this type of system. As a new approach, the innovation system contains a background of less than three decades in the history of science and technology. Hence, this study tries to investigate theoretical deficiencies in both the conceptual, scientific and technological policymaking processes, and to highlight its weaknesses. This review shows that the approach involves serious weaknesses in some of its components such as institution, disregarding strategic policies and lack of appropriate system tools. Moreover, the innovation system approach does not offer novel causal and analytical (rather than descriptive) theories for the policymaking process of science and technology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • system policymaking
  • technical-sociological systems
  • policymaking of science
  • technology and innovation
  • national innovation system
اسمیت، کوین بی و لاریمر و کریستوفر دابلیو (2010)، درآمدی بر نظریه خط­مشی­گذاری عمومی؛ تقابل نظری عقلانیت­گراها و فرااثبات­گراها، ترجمه حسن دانایی­فرد (1392)، تهران: انتشارات صفار. 
اسمیتز، راد؛ کوهلمان، استفان و تیوبال، موریس (2010)، رویکرد سیستمی ـ تکاملی برای سیاست­گذاری نوآوری، در راد اسمیتز، استفان کوهلمان و فیلیپ شپیرا (ویراستاران)، سیاست نوآوری در تئوری و عمل (صص، 622 ـ 581). ترجمه سیدسروش قاضی‌نوری و ماندانا آزادگان مهر (1393)، اصفهان: انتشارات دارخوین.
پارسانیا، حمید (1377)، علم و فلسفه، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ترو، جیمز ال، جونز، برای­یان دی. و بوم­گارتنر، فرانک آر (2007)، نظریه تعادل گسسته، در پل. ای. ساباتیه، نظریه‌های فرایند خط­مشی عمومی (صص، 350 ـ 293). ترجمه حسن دانایی­فرد (1393)، تهران: انتشارات صفار.
دنکبار، بن. و ویسرز، جیرت  (2010)، نقش درحال‌تغییر بنگاه­ها، در راد اسمیتز، استفان کوهلمان و فیلیپ شپیرا (ویراستاران)، سیاست نوآوری در تئوری و عمل (صص، 115 ـ 79)، ترجمه سیدسروش قاضی‌نوری و ماندانا آزادگان مهر (1393)، اصفهان: انتشارات دارخوین.
ریاحی، پریسا و قاضی‌نوری، سیدسپهر (1392)، مقدمه ای بر نظام نوآوری (رویکردی گسترده)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
زاهاریادیس، نیکولاس (2007)، چارچوب جریانات چندگانه؛ ساختار، محدودیت­ها، دورنماها، در پل.ای. ساباتیه، نظریه­های فرایند خط­مشی (صص، 181 ـ 131). ترجمه حسن دانایی­فرد (1393)، تهران: انتشارات صفار.
ساباتیه، پل. ای. و ویبل، کریستوفر ام (2007)، چارچوب ائتلاف مدافع، در پل. ای. ساباتیه، نظریه­های فرایند خط‌مشی عمومی (صص، 406 ـ 351)، ترجمه حسن دانایی­فرد (1393)، تهران: انتشارات صفار.
 سرکیسیان، آلفرد  (1384)، سیاست تکنولوژی: اصول و مفاهیم، تهران: مرکز صنایع نوین.
قاضی‌نوری، سیدسپهر و قاضی‌نوری، سیدسروش (1391)، مقدمه ای بر سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس. 
کوزنز، سوزان. ای (2010)، نوآوری و نابرابری، در راد اسمیتز، استفان کوهلمان و فیلیپ شپیرا (ویراستاران)، سیاست نوآوری در تئوری و عمل (صص، 536 ـ 502)، ترجمه سیدسروش قاضی‌نوری و ماندانا آزادگان مهر (1393)، اصفهان: انتشارات دارخوین.
کوهلمان، استفان؛ شپیرا، فیلیپ و اسمیتز، راد (2010)، مقدمه: دیدگاه سیستمی به سیاست نوآوری، در راد اسمیتز، استفان کوهلمان و فیلیپ شپیرا (ویراستاران)، سیاست نوآوری در تئوری و عمل (صص، 41 ـ 9)، ترجمه سیدسروش قاضی‌نوری و ماندانا آزادگان مهر (1393)، اصفهان: انتشارات دارخوین.
مارتین، بن آر (2012)، سیر تطوری سیاست علم و مطالعات نوآوری، ترجمه فریبا نیک‌سیرت (1392)، تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
مک کِلیلَن، جیمز و دُرن، هارولد  (2006)، تاریخ علم و فناوری، ترجمه­ عبدالحسین آذرنگ و نگار نادری (1387)، تهران: نشر سخن.
هال، ویلیام هلزی لویس  (1959)، تاریخ و فلسفه علم، ترجمه عبدالحسین آذرنگ (1383)، تهران: انتشارات سروش.